چرا سال کبیسه ۲۰۲۴ یک روز طولانی‌تر از باقی سالهاست؟
اگر دوستان و آشنایان، روز تولدتان را هر چند سال یکبار تبریک می‌گفتند، احتمالا ناراحت می‌شدید و این را به حساب کم‌لطفی یا حواسپرتی آنها می‌گذاشتید. حالا اگر مثل عده‌ای از اهالی زمین، در یک روز خاص از یک سال کبیسه (Leap Year) به دنیا می‌آمدید و تاریخ تولدتان، در هر چهار سال، فقط یکبار در تقویم پدیدار می‌شد چه؟! این یک ماجرای کاملا واقعی است که برای فهمیدنش، باید ببینیم سال کبیسه چیست و چرا عبارت سال کبیسه ۲۰۲۴ این روزها به گوشمان می‌خورد؟
سال کبیسه چیست؟
سال کبیسه یا Leap Year سالیست که از سال عادی ۳۶۵ روزه، به اندازهٔ یک روز طولانی‌تر است! اما این یک روزِ اضافه از کجا آمده، چرا آمده و اصلا کجای تقویم نشسته که ما نمی‌بینیم؟ می‌دانیم که مفهوم سال، بر اساس مدت زمان یک گردش کامل زمین به دور خورشید تعریف شده است. مشکل اینجاست که زمان این گردش کامل، آن عدد رُند و تر و تمیز ۳۶۵ روز که به آن عادت داریم نیست و در اصل ۳۶۵/۲۴۲۲ روز است. که حالا برای سهولت کار اعشارش پریده و به عدد ۳۶۵ گِرد شده است.
چرا وجود سال کبیسه لازم است؟
انسانها برای راحتی کار، آن مقدار خردهٔ بعد از ممیز را (۰/۲۴۲۲) از محاورات روزمرهٔ خود حذف کرده‌اند. اما این حرکت قراردادی، در مدت واقعی یک سال که اصل ماجراست تغییری ایجاد نمی‌کند. یعنی این خردهٔ اعشاری - که تقریبا معادل یک چهارم یا ۶ ساعت از یک شبانه‌روز کامل است - قابل غیب شدن نیست و باید فکری به حالش کرد.
چون اگر آنرا به حساب نیاوریم، بعد از گذشت چند قرن، مثلا در حوالی سال ۲۴۰۰ میلادی، نظم تقویم و زمانبندی فصول چهارگانه حسابی به هم می‌ریزد! مثلاً فرض کنید چند قرن بعد، ایرانیان مجبور باشند نوروز را وسط پاییز جشن بگیرند یا سال نوی میلادی در چلهٔ تابستان برگزار شود و دیگر در ژانویه هیچ برفی در کار نباشد! کاربرد سال کبیسه، جلوگیری از همین بی‌نظمی و ناهماهنگی است. یعنی راهکاریست که باعث می‌شود تقویم گریگوری (Gregorian) یا همان تقویم میلادی، با تقویم فصلی و آمد و رفت فصل‌ها هماهنگ باشد و آیندگان را دچار سرگیجه نکند.
محاسبه سال کبیسه از کجا شروع شد؟
اینجا بود که امپراتور روم، جولیوس سزار با الهام از تقویم مصریان باستان، سعی کرد با یک ترفند ساده این چند ساعت اختلاف زمانی را جبران کند. به این ترتیب که آن خردهٔ اعشاری را از ۰/۲۴۲۲ به ۰/۲۵ گرد فرمود تا طول هر سال به جای زمان دقیقش که ۳۶۵/۲۴۲۲ روز است، معادل با ۳۶۵/۲۵ روز در نظر گرفته شود. به این شرط که هر چهار سال یکبار، یک سال کبیسه با یک روز اضافی داشته باشیم. چون چهار تا ۰/۲۵ یا یک‌چهارمِ روز، مساویست با یک روز کامل.
پس وقتی می‌گوییم سال ۲۰۲۴ سال کبیسه است، یعنی ۲۰۲۴ یک سال ۳۶۶ روزه است که به انتهای فوریهٔ آن یک روز اضافه شده است. یعنی در یک سال کبیسه، فوریه که همان ماه دوم سال است، به جای ۲۸ روزِ همیشگی، از ۲۹ روز تشکیل شده است. پس از این به بعد اگر از شما بپرسند سال کبیسه به چه معناست یا سال کبیسه چند روز است یا بعد از سال کبیسه ۲۰۲۴ چه سال‌هایی را به عنوان کبیسه در پیش داریم، دقیقاً می‌دانید که پاسخ چیست.
با روش جولیوس سزار هنوز یک جای کار می‌لنگید!
راهکار جولیوس سزار از روش سومریان و مصریان بهتر بود و در محاسبهٔ طول واقعی سال، دقیق‌تر عمل می‌کرد. اما باز هم مقادیری ناخالصی داشت و در درازمدت مشکل ایجاد می‌کرد. چون همین عملِ رند کردن اعشار از ۰/۲۴۲۲ به ۰/۲۵ باعث می‌شد که سال تقویمی، هر سال ۱۱ دقیقه از تقویم فصلی فاصله بگیرد و کوتاهتر شود. همین اختلاف ۱۱ دقیقه‌ای به ظاهر ناچیز، در هر ۱۲۸ سال، تقویم میلادی را به اندازهٔ یک روز کامل از فصل‌ها عقب می‌انداخت! اینجا بود که رومیان با دو انتخاب متفاوت روبرو بودند.
انتخاب اول این بود که دست به دامن منجمان و دانشمندان ایرانی مثل خیام نیشابوری شوند و از گاهشمار خورشیدی یا تقویم جلالی - که به عنوان دقیق‌ترین و بی‌نقص‌ترین تقویمِ تاریخ بشر شناخته می‌شود - استفاده کنند. انتخاب دوم هم این بود که حدود ۴۰۰ سال دیگر را با همین تقویم نادقیق سر کنند تا بالاخره در قرن ۱۶ میلادی، اسقف اعظم کلیسای کاتولیک، پاپ گرگوری سیزدهم از تقویم خودش که همان نسخهٔ اصلاح‌شدهٔ جولیوس سزار بود رونمایی کند.
دقت تقویم گرگوری، باز هم به دقت فوق‌العادهٔ گاهشمار خورشیدی ایرانیان نمی‌رسید، اما لااقل آن اختلافِ سالی ۱۱ دقیقهٔ سزار را به یک اختلاف ۳۰ ثانیه‌ای کاهش داد و در نهایت همین تقویم میلادی فعلی شد که امروز در اکثر کشورها از آن استفاده می‌شود. از بابت دقت هم خیالتان راحت، چون دست کم تا ۳۳۰۰ سال دیگر، اختلاف تقویم میلادی با تقویم فصلی - یا زمان واقعی آمد و رفت فصل‌ها - به یک روز هم نخواهد رسید.
